Antibacteriële middelen

Vóór de ontdekking van penicilline waren er weinig geneesmiddelen beschikbaar voor de bestrijding van bacteriële infecties. Tegenwoordig is er een grote verscheidenheid aan antibacteriële middelen beschikbaar om besmettelijke ziekten te bestrijden en nog steeds worden er meer ontwikkeld.

De meeste antibacteriële middelen zijn antibiotica (stoffen die geproduceerd zijn door micro-organismen). Verder zijn er synthetische stoffen. Alle antibacteriële middelen kunnen ongewenste, soms ernstige, effecten veroorzaken.

Bacteriële specificiteit:

Elk antibioticum werkt tegen bepaalde typen bacteriën. Sommige sorteren effect tegen slechts één of twee soorten, andere tegen meer soorten. Als de huisarts vermoedt dat u een besmettelijke ziekte hebt, kan hij zonodig eerst een monster nemen van pus, urine, ontlasting of fluim om het organisme te identificeren en de gevoeligheid ervan voor diverse antibiotica te bepalen.

Meestal duurt het tenminste 24 uur voor het resultaat van dit onderzoek bekend is. Daarom zal de huisarts, afhankelijk van de diagnose, vaak alvast een antibioticum voorschrijven dat werkt tegen een groot aantal bacteriën (breed-spectrum). Daarna kan het resultaat van de kweek mogelijk zorgen voor de overstap naar een specifieker werkend antibioticum.

Lokale versus orale antibiotica:

Voor bepaalde plaatselijke infecties van oog, oor of huid worden antibiotica plaatselijk (lokaal) aangebracht in een oplossing of zalf. Meestal echter worden antibiotica oraal (via de mond), intramusculair (in de spier) of intraveneus (in de ader) gegeven. Na de toediening van een antibioticum (of ander geneesmiddel) komt het in het bloed terecht. Dit gebeurt via de darm (na orale toediening), via de spieren (intramusculaire toediening) of direct (intraveneuze toediening). Antibiotica worden alleen intramusculair of intraveneus gegeven bij een ernstige infectie of wanneer het middel niet goed wordt opgenomen bij orale inname.

De werking van een antibioticum:

Als het antibioticum in het bloed terecht is gekomen, circuleert het snel door het hele lichaam (het hart doet er ongeveer één minuut over om het bloed het hele lichaam rond te pompen). Het antibioticum zal dáár werkzaam zijn waar het bacteriën tegenkomt: door de bacteriën te doden of de vermenigvuldiging ervan te remmen, afhankelijk van het soort antibioticum en de dosering.

Soorten antibiotica:

Sommige antibiotica, zoals de penicillinen en cefalosporinen, doden bacteriën door het proces van celwandopbouw te verstoren. Dit leidt uiteindelijk tot de dood van de bacteriën. Andere antibiotica, waaronder de aminoglycosiden (bijvoorbeeld gentamycine en streptomycine), tetracyclinen, sulfonamiden en macroliden (zoals erythromycine), hebben invloed op stoffen die de bacteriën nodig hebben om zich te vermenigvuldigen en om te overleven. Dit geeft het natuurlijke afweersysteem de kans de bacteriën te controleren en te verwijderen.

Wanneer bacteriën worden blootgesteld aan een antibioticum, kunnen ze op den duur resistentie of tolerantie gaan ontwikkelen voor dat antibioticum. Dit kan snel of langzaam optreden. Resistentieontwikkeling verandert de verschijningsvorm van de bacterie onder de microscoop niet, noch enige andere karakteristieke eigenschap. Of een bepaalde bacteriestam resistent is tegen een antibioticum, kan alleen worden bepaald door middel van gevoeligheidsbepalingen.

Omdat resistentie tegen antibiotica zich in veel bacteriën in onze omgeving ontwikkelt, zijn sommige antibiotica minder bruikbaar dan vroeger. Steeds worden weer nieuwe antibiotica ontwikkeld, maar ook hiervan kunnen we verwachten dat ze over een aantal jaren minder effectief zullen zijn. Met name infecties die worden opgelopen tijdens een ziekenhuisopname, worden vaak veroorzaakt door een antibioticum-resistent organisme.