Hersenstam

De hersenstam wordt anatomisch gezien ingedeeld in middenhersenen (mesencephalon), brug (pons) en verlengd merg (medulla oblongata). Volgens de ontwikkelingsgeschiedenis horen ook de kleine hersenen en de tussenhersenen daarbij. De hersenstam vormt het diepere, qua ontwikkeling gezien het oudste deel van de hersenen die op hun beurt door de grote hersenen als een soort kap overdekt worden. Het verlengde merg vormt de overgang van het ruggenmerg naar de hersenen. Qua opbouw lijkt het nog wat op het ruggenmerg. Hier liggen de reflexcentra voor het kauwen, slikken, de speekselvloed en voor de beschermreflexen, bijvoorbeeld niezen en hoesten. De zenuwbanen van de piramidestreng kruisen elkaar onder de brug en herbergen onder andere de besturingscentra voor het automatisch verlopen van de hartslag, ademhaling en stofwisseling.

Hersenstam

De zich daarop aansluitende brug is de schakelplaats voor de afvoerende (efferente) banen van de grote hersenen, die hier op vezels omgeschakeld worden, die naar de kleine hersenen voeren. De middenhersenen (een 1,5 cm. breed hersengedeelte) boven de brug monden uit in de tussenhersenen. Deze vormen de zetel voor de schakelplaats voor automatisch verlopende bewegingen, zoals het draaien van het lichaam om de lengte-as en het oprichten van hoofd en bovenlichaam. Ook is het de zetel van het optische en akoestische systeem en van de zogenaamde rode en zwarte kern. Van de twaalf paar hersenzenuwen, die ontspringen in de hersenen, vertrekken er tien direct bij de hersenstam (III-XII). De hersenzenuwen worden op volgorde van uittreden genummerd met Romeinse cijfers.

Over de hele lengte van de hersenstam breidt zich een netwerk van zenuwcellen uit (formatio reticularis = reticulaire formatie) met enkele celophopingen, die kernen genoemd worden. Deze kerngebieden, de zogenaamde hersenstamkernen, staan enerzijds onder controle van de grote hersenen en verzorgen aan de andere kant boven het ruggenmerg staande functies. Ze bewaken bijvoorbeeld het ritme tussen slapen en waken en alertheid en maken het ons lichaam mogelijk te reageren op de vele erop inwerkende prikkels.

Dat wordt mogelijk gemaakt door een groot aantal directe of indirecte verbindingen en door de andere hersenstamkernen, bijvoorbeeld de rode en zwarte kern, zoals de olijfkern (oliva). Met olijfkern wordt gedoeld op een extrapiramidaal motorisch kerngebied naast de piramide aan het bovenste uiteinde van het verlengde merg onder de brug. De fomatio reticularis is bovendien een onderdeel van het extrapiramidale motorische systeem en zo mede verantwoordelijk voor de spiertonus en de reflexprikkelbaarheid.

De hersenstam reguleert op autonome wijze allerlei vitale lichaamsfuncties als de ademhaling en de bloeddruk. Dit deel van de hersenen bestaat uit een ongeveer 8 cm lange steel van zenuwcellen en vezels die samen met het bovenste deel van het ruggenmerg uitkomen in de hersenen. De medulla oblongata (verlengde merg) vormt het onderste deel van de hersenstam en functioneert als het schakelcentrum tussen de hersenen en het ruggenmerg. De pons bevindt zich in de hersenstam vanaf de voorkant gezien tussen de middenhersenen en de medulla oblongata, en van achterkant gezien tussen het cerebellum (kleine hersenen) en de pijnappelklier (glandula pinealis). De pons fungeert als brug (“pons” betekent brug) tussen het cerebrum (grote hersenen), het cerebellum en de medulla oblongata. De hersenstam vormt het verlengde van het ruggenmerg en fungeert als een snelweg waarop boodschappen vanuit allerlei delen van de hersenen naar het ruggenmerg worden getransporteerd. Het ruggenmerg en de hersenen vormen het centraal zenuwstelsel (CZS) dat verantwoordelijk is voor essentiële lichaamsfuncties als ademhaling, hartslagtempo en lichaamstemperatuur.