Sport en doping

Wanneer u sport bedrijft, komt het centraal zenuwstelsel vanzelf in een hogere graad van paraatheid. Het centraal zenuwstelsel stimuleert dan de productie van bepaalde hormonen, waaronder adrenaline. Deze hormonen vermeerderen de hoeveelheid bloed die door het hart wordt gepompt en dit veroorzaakt een sterkere bloedstroom in de spieren; tegelijkertijd ontstaat ook een toename van de aanvoer van glucose (bloedsuiker) uit de lever en van vetzuren uit lichaamsvet. Beide dienen als brandstof voor de spieren.

Deze gevolgen zijn belangrijk voor iedereen die sport bedrijft. De verhoogde bloedstroom zorgt ervoor, dat de spieren voortdurend voorzien worden van extra zuurstof en voedingsstoffen, en tegelijk worden mogelijk schadelijke stofwisselingsproducten weer sneller afgevoerd.

Soms gebruiken atleten middelen met de bedoeling, hun sportieve prestaties op een kunstmatige wijze te vergroten. Deze riskante manier van doen wordt doping genoemd. Deze praktijken geven niet alleen de atleet een onverdiend voordeel maar kunnen ook zijn gezondheid schaden.

Sympathicomimetica. Sommige beroepsatleten van wereldformaat hebben toegegeven sympathicomimetica te gebruiken, een klasse van stimulerende drugs die het effect nabootsen van natuurlijke stimulering van het sympathisch zenuwstelsel. Hieronder valt efedrine en zijn afgeleiden. Deze stoffen zitten vaak in neusdruppels. Efedrine was ook een algemeen bestanddeel van astmamiddelen. Het gebruik van efedrine was vroeger reden, dat atleten met astma die deze middelen gebruikten, gediskwalificeerd werden.

Deze middelen kunnen het alert zijn en het lichamelijk uithoudingsvermogen vergroten en ook het begin van vermoeidheidsverschijnselen vertragen; ze zijn door de meeste sportorganisaties evenals door het Internationale Olympische Comité verboden.

Psychomotore stimulantia. Er zijn atleten gediskwalificeerd door het gebruik van psychomotore stimulantia. De drugs uit deze categorie zijn amfetaminen, zoals amfetamine, dextro-amfetamine en methamfetamine, en methylfenidaat hydrochloride. De meest gebruikte namen voor deze middelen zijn speed of peppillen. Amfetaminen worden meestal geslikt, maar chronische gebruikers verkiezen vaak injecties vanwege het snellere en sterkere effect.

De gevolgen van psychomotore stimulantia zijn niet wezenlijk anders dan die van sympathicomimetica. Psychomotore stimulantia verhogen de hartfrequentie, de ademhaling en de bloeddruk. In het algemeen verhogen ze de activiteit van het sympathisch zenuwstelsel. Deze drugs hebben ook effect op de hersenen in die zin dat een atleet zich meer alert voelt, meer zelfvertrouwen heeft en soms zelfs euforisch is. De verbeterde sportprestaties waar psychomotore stimulantia toe kunnen leiden, zijn dan ook eerder een gevolg van de psychische effecten dan van de lichamelijke effecten van deze middelen. De positieve effecten – afgezien van een toename van het uithoudingsvermogen – van deze stimulantia op atletische prestaties zijn echter beperkt.

Amfetaminen worden in de geneeskunde gebruikt bij de behandeling van hyperactiviteit bij kinderen en bij narcolepsie. Amfetaminen horen echter niet in de sportwereld thuis en het gebruik ervan is verboden. Bovendien kunnen ze, behalve lichamelijke en psychische verslaving, nog een groot aantal ongewenste lichamelijke en psychische bijwerkingen veroorzaken, zoals slapeloosheid, duizeligheid, tremoren, hartkloppingen, onregelmatige hartslag, impotentie en mogelijk een amfetaminepsychose. De dood is soms ingetreden bij een normale dosis onder omstandigheden van maximale lichaamsactiviteit.

Beta2-mimetica. Deze medicijnen worden veel gebruikt voor de behandeling van astma en andere ademhalingsproblemen. Net als efedrine hebben ze stimulerende eigenschappen. Voorbeelden van deze middelen zijn orciprenaline, salbutamol, fenoterol en terbutaline.

Narcotische pijnstillers. Verdovende analgetica (pijnstillers) kunnen een gevoel van euforie of psychische stimulatie teweegbrengen. Ze verhogen ook de pijndrempel zodat een atleet een trauma soms niet meer opmerkt, wat tot ernstige schade leiden kan. Deze middelen zijn door het Internationale Olympisch Comité dan ook verboden.

Het is belangrijk te weten dat niet-narcotische pijnstillers zoals aspirine, paracetamol en niet-steroïdale anti-ontstekingsmiddelen een goede pijnstillende en ontstekingsremmende werking hebben en daardoor nuttig zijn bij de behandeling van kleine verwondingen. Deze middelen zijn niet verboden. Als u een atleet bent, moet u erop letten dat u geen verdovende pijnstiller zoals codeïne gebruikt in combinatie met andere medicijnen zoals aspirine.

Anabole steroïden. Een andere groep van verboden middelen die door atleten wordt gebruikt, zijn androgene of anabole steroïden. Deze middelen ontlenen hun naam aan het Grieks en kunnen vertaald worden als mannelijke en/of opbouwende steroïden.

Aangezien deze middelen nauw verwant zijn aan de natuurlijke mannelijke hormonen, hebben ze ook een werking die lijkt op die van testosteron. Atleten gebruiken deze verboden middelen om de spierontwikkeling te stimuleren.

Anabole steroïden hebben verschillende normale geneeskundige toepassingen. Ze worden gebruikt om bepaalde groeistoornissen te behandelen en bij de behandeling van bepaalde vormen van bloedarmoede. Tevens worden ze gebruikt om de negatieve effecten van bestraling en/of chemotherapie te bestrijden.

Zowel in hoge als lage doses hebben ze op de langere termijn veel gevaarlijke bijwerkingen, in het bijzonder op de lever, het hart- en vaatstelsel en op het voortplantingsstelsel.

De lever. Een teveel aan anabole steroïden kan de lever beschadigen tot op het punt waarop geelzucht kan optreden of de lever niet meer kan werken. Nog een mogelijk gevaar van anabole steroïden is dat de werking van de lever verstoord raakt. Leverproblemen zijn niet dodelijk en gaan meestal over nadat met de anabole steroïden gestopt wordt.

Hart- en vaatstelsel. Door het gebruik van anabole steroïden kunnen de risicofactoren van hart- en vaatzieken toenemen. De concentratie van HDL-cholesterol kan bijvoorbeeld verminderen en de bloeddruk kan stijgen. Uit dierproeven blijkt ook dat anabole steroïden tot directe schade aan het hart kunnen leiden.

Voortplantingsstelsel. Anabole steroïden kunnen de spermaproductie verminderen, de omvang van de testikels verkleinen en de hoeveelheid geslachtshormonen verminderen, hetgeen leidt tot verminderde seksuele verlangens. Bij vrouwelijke atleten verminderen anabole steroïden de productie van vrouwelijke geslachtshormonen (zowel oestrogeen als progesteron), verhinderen ze de ontwikkeling van eicellen en de ovulatie en verstoren ze de menstruatiecyclus. Al deze veranderingen gaan over als met het gebruik gestopt wordt. Vrouwelijke atleten bemerken echter soms dat secundaire, mannelijke geslachtskenmerken, zoals een toegenomen gezichtsbeharing of lager geworden stem, blijvend zijn, ook wanneer met het gebruik van anabole steroïden gestopt is.

Andere ongewenste gevolgen die verband houden met misbruik van anabole steroïden zijn, verkleining van de borsten en veranderingen van het beharingspatroon bij vrouwen, het haar wordt dunner of valt uit, en het optreden van acne. De stoffen hebben ook uitwerking op het gedrag, wat zich kan uiten in een toename van agressiviteit.

Bèta-blokkers. Dit zijn stoffen die gewoonlijk bij hart- en vaatziekten worden gebruikt om de bloeddruk te verlagen en de hartfrequentie te laten afnemen. Bèta-blokkers remmen nerveuze reacties en gespannenheid. Ze worden bij sporten zoals schietsport dan ook gebruikt om de vinger die de trekker overhaalt stabieler te maken en de zenuwen te ontspannen. Dit gebruik wordt ook als doping beschouwd en is dus uit den boze.

Groeihormoon. Gebruik van dit hormoon wordt door het Olympisch Comité als doping beschouwd en is dus verboden.

Diuretica (plastabletten). Diuretica vermeerderen de hoeveelheid vloeistof die het lichaam in de vorm van urine produceert. Ze worden soms door atleten misbruikt om snel gewichtsvermindering te bewerkstelligen, bijvoorbeeld bij sporten als worstelen waar strikte gewichtsklassen gelden; ze worden ook gebruikt om zo de hoeveelheid van andere illegale stoffen in de urine te verlagen, zodat ze mogelijk aan de aandacht ontsnappen. Gebruik van diuretica kan de balans van bijvoorbeeld kalium en natrium in het lichaam verstoren en dit kan onder andere leiden tot hartritmestoornissen en zelfs tot de dood.

Bloeddoping. Het intraveneus toedienen van bloed of rode bloedcelproducten anders dan om medische redenen, wordt bloeddoping genoemd. Sommige atleten laten weken of maanden tevoren bloed afnemen en laten zich dat vlak voor een wedstrijd weer toedienen. Het risico dat donorbloed met zich meebrengt, zoals allergische reacties, virus-hepatitis en AIDS, wordt zo vermeden. Bloeddoping is ook door het Internationale Olympisch Comité verboden.

Corticosteroïden. Het gebruik van corticosteroïden is door het Internationale Olympisch Comité verboden, wanneer deze middelen via de mond, de bloedbaan of de spieren worden toegediend. Ze mogen plaatselijk (in het oor, oog of op de huid) worden toegepast, in plaatselijke of intra-articulaire injecties, zoals voor bursitis, of in inhalatievorm voor astma.

Gevaren en risico’s. Misbruik van anabole steroïden en andere middelen is vaak voorpaginanieuws. Het probleem is internationaal en het gaat zowel om beroeps- als amateuratleten die deelnemen aan een grote verscheidenheid aan sporten.

Een beter bewustzijn van de omvang van het probleem heeft tot meer onderzoek geleid. Er zijn dus twee goede redenen voor een atleet om ’clean’ te blijven: de toekomst als atleet kan in gevaar worden gebracht door schorsing en boetes en – nog belangrijker – gebruik van deze middelen kan een groot gezondheidsrisico met zich mee brengen.