Celorganellen

Tot de celorganellen worden mitochondriën, endoplasmatisch reticulum, Golgi-apparaat en lysosomen gerekend. Elk van deze structuurtjes is een specialist bij uitstek. Eén soort ontleedt de opgenomen stoffen, de ander zet ze om in energie. Tevens zorgen ze ervoor dat de duizenden chemische reacties niet door elkaar

heen lopen. De inhoud van de cel wordt op deze wijze, als in een flatgebouw, verdeeld in een groot aantal vertrekken. Om deze vergelijking door te trekken worden in alle keukens van het gebouw (het endoplasmatisch reticulum) de eiwitten geproduceerd.

De mitochondriën zijn kleine staafvormige structuurtjes met een lengte van ongeveer één-honderdste millimeter. Zij zijn voorzien van een dubbel membraan waarvan de binnenste op een bepaalde wijze is gevouwen. De afbraak van vele voedingsstoffen vindt geheel of ten dele plaats binnen de mitochondriën. De vrijgekomen energie wordt niet allemaal direct afgegeven, maar ongeveer de helft wordt vastgehouden in de zgn. energierijke verbindingen (atp). Vanwege hun belangrijk aandeel in de energieproduktie worden de mitochondriën de krachtcentrales van de cel genoemd. Elk celtype schijnt een bepaald aantal mitochondriën te bezitten, variërend van minder dan honderd tot enkele tienduizenden (bijv. hersencellen). De mitochondriën zetten de energie van de voedingsstoffen om in een bruikbare vorm voor de cel. Ze bezitten hiervoor dan ook een heel pakket katalysators om die taak te kunnen uitvoeren.

Het endoplasmatisch reticulum vormt in het binnenste van de cel een netwerk, bestaande uit kanaaltjes en afgeplatte bollen die met elkaar zijn verbonden.

Aan de buitenkant van een deel hiervan bevinden zich vele kleine korreltjes, de ribosomen, zo genoemd naar het hoge gehalte aan kern-zuur (rna, ribonucleïnezuur). Het endoplasmatisch reticulum staat met het kernmem-braan in verbinding, zodat het rna van de kern gemakkelijk in de celinhoud terecht kan komen. Het endoplasmatisch reticulum en vooral de ribosomen nemen een centrale plaats in bij de produktie van eiwitten.

Het Golgi-apparaat bestaat uit opgestapelde, afgeplatte bolletjes. Het bezit een veelvoud van functies, waarvan er slechts enkele door biochemisch en elektronenmicroscopisch onderzoek bekend zijn geworden. Zo is het apparaat in bepaalde cellen verantwoordelijk voor de produktie van grote suikers, maar ook leveren ze enzymen voor de celstofwisseling. Een bijzondere groep enzymen die vernietiging (lysis) van bepaalde stoffen of structuren kunnen veroorzaken (iytische enzymen’). Weer een andere taak van het Golgi-apparaat betreft de produktie van eiwitten die later door de cel w’orden afgescheiden (secretoire eiwitten), bijvoorbeeld bepaalde hormoonprodukten.

Een lysosoom is meestal een ovaal lichaampje omgeven door een membraan. Het is gevuld met enzymen die in staat zijn andere structuren of stoffen te verteren of te vernietigen. Hierin lijken ze dus bijzonder sterk op het Golgi-apparaat. Gelukkig komen deze Iytische enzymen maar onder bepaalde omstandigheden vrij en zorgt het membraan van het lysosoom voor voldoende bescherming, zodat de inhoud van de cel niet wordt vernietigd. Deze vernietigende werking heeft een aantalnuttige aspecten. Grotere deeltjes, die in de cel worden opgenomen en die niet kunnen worden gebruikt, worden in het lysosoom kleiner gemaakt, waarna de brokstukken aan het celvocht worden afgestaan. Soms ook kunnen delen van celwanden in het lysosoom terechtkomen, die dan eveneens worden afgebroken, waarna ze weer voor de opbouw van nieuwe membranen kunnen worden gebruikt. Indien, onder wat voor omstandigheden dan ook, het membraan van het lysosoom toch stukbreekt dan treedt zelfvernietiging (zelfdestructie) van de cel op.

Er is dus een duidelijk verschil in functie tussen de verschillende celorganellen. De tegenpolen zijn waarschijnlijk het endoplasmatisch reticulum en de lysosomen. Het endoplasmatisch reticulum heeft een belangrijke taak bij de opbouw van de cel, de lysosomen meer bij de afbraak.

Men moet echter niet denken dat de celorganellen een statisch systeem vormen. Ze zijn aan voortdurende veranderingen onderhevig, afhankelijk van de functie van de cel. Ze passen zich waarschijnlijk aan de behoefte van de cel aan.

Elk van de celorganellen kan als een specialist worden beschouwd. De ene soort zorgt voor de produktie van eiwitten, de andere zet bepaalde kleine moleculen om in energie en weer een andere zorgt voor de afbraak van grotere moleculen. Alle structuurtjes van de cel werken dus op hun eigen wijze mee aan de totale functie van deze grondeenheid van de weefsels en de organen.