Slaap

De mens verslaapt ongeveer een derde van zijn leven. Des te verbazender is het dat over het mechanisme van de slaap nauwelijks iets bekend is. Er bestaan vele theorieën over de slaap, maar geen enkele wordt algemeen aanvaard. Aan de andere kant zijn er veel wetenschappelijke proeven gedaan om het wezen van de slaap resp. het effect van een tekort aan slaap te leren kennen. De langste tot dusver bekende tijd die een mens doorbracht zonder te slapen is iets meer dan elf dagen. Alle levende wezens hebben voor hun rust slaap nodig. De dagelijkse afwisseling van waken en slapen is een onwrikbare natuurwet.

Kenmerken van de slaap

Ogenschijnlijk is de slaper buiten bewustzijn. Hij verliest min of meer het contact met zijn omgeving; maar dat is relatief. Er zijn verschillende zintuigen en organen die ook tijdens de slaap blijven werken. Hart en longen verminderen hun activiteit tijdens de slaap, maar de zweetklieren en vaak ook de hersenen vergroten die. De tijdelijke toename van de hersenactiviteit is de verklaring van dromen, slaapwandelen en spreken in de slaap.

Waarom deze verschijnselen bij ieder mens op een bepaald ogenblik optreden is niet bekend. Alleen het feit van hun bestaan bewijst echter dat slapen en waken slechts twee verschillende uitingen zijn van een en hetzelfde levensproces. De meeste meetbare fysiologische lichaamsfuncties nemen af tijdens de slaap. Onder meer daalt de lichaamstemperatuur, een teken van het algemeen afnemen van de stofwisseling en de spanning van de spieren. Het hart klopt minder snel, bloeddruk en pols nemen af, de ademhaling gaat langzamer en bijna alle klieren produceren minder secreet. De slaap is echter meer dan een periode van rust en ontspanning. Het is ook een periode van herstel, groei en vernieuwing. Tijdens het normale verloop van het leven verslijten de cellen van ons lichaam; zij moeten dus vervangen worden. Deze vervanging vindt tijdens de slaap in verhoogd tempo plaats. Aangetoond is bijvoorbeeld dat huidcellen zich tijdens de slaap met bijna dubbele snelheid delen en vernieuwen.

De benodigde hoeveelheid slaap

Hoeveel slaap een mens nodig heeft is niet eenduidig te bepalen. De benodigde slaap lijkt in direct verband te staan met de snelheid van de groei. Zo heeft een zuigeling meer slaap nodig dan een kind, een kind meer dan een volwassene. Bij oudere mensen ontstaat dan opnieuw een grotere behoefte aan slaap omdat de herstelprocessen in hun lichaam langzamer verlopen. Ook tijdens de genezing van ernstige ziekten, na operaties en tijdens bepaalde perioden van de zwangerschap kan een verhoogde slaapbehoefte optreden.
Uit onderzoek is gebleken dat de dagelijkse behoefte aan slaap van mens tot mens verschilt en afhankelijk is van veel factoren, bijvoorbeeld leeftijd, algemene conditie, bezigheden, gemoedsgesteldheid en slaapgewoonten. De meeste volwassenen hebben binnen één etmaal 6 tot 8 uur slaap nodig. Sommige mensen hebben meer nodig, enkelen minder.

Bij enkele zeldzame ziekten, bijvoorbeeld narcolepsie, overvalt de patiënt op alle mogelijke momenten een onweerstaanbare slaap. Mensen die ’s nachts weinig kunnen slapen halen dit tekort meestal overdag in. Men kan zeer eenvoudig vaststellen of iemand voldoende slaap heeft gekregen: wie ’s ochtends verfrist en opgewekt wakker wordt heeft genoeg geslapen. Het eerste half uur na het opstaan kan daarbij buiten beschouwing worden gelaten, omdat het lichaam die tijd nodig heeft voor de volledige aanpassing van de stofwisselingsprocessen aan het wakker zijn.

Af en toe gebrek aan slaap heeft geen ernstige gevolgen. Proefpersonen die 200 uur lang wakker gehouden werden doorstonden dat zonder nadelige gevolgen voor het lichaam. Wel toonden zij tijdelijke geestelijke veranderingen: zij werden onrustig, prikkelbaar en waren niet meer in staat om eenvoudige rekensommen uit het hoofd op te lossen.

Ouders schenken vaak grote aandacht aan de slaapgewoonten van hun kinderen, uit angst dat de kinderen te weinig zouden slapen. Ook hier zijn geen algemeen geldende regels te geven. Bij een onderzoek van ongeveer 800 kinderen van 2 à 3 jaar oud bleek dat de gemiddelde duur van de slaap rond de 13 uur lag. Maar er waren sterke afwijkingen van dat gemiddelde: sommige kinderen sliepen maar 8 uur, andere 17 uur. Een pasgeboren kind slaapt nog 22 uur per etmaal. Deze grote behoefte aan slaap neemt langzaam af tot 8 uur in het zesde levensjaar.

De lichaamshouding tijdens de slaap

Er zijn geen vaste regels met betrekking tot de meest optimale houding tijdes de slaap; iedere comfortabele houding is goed. Wij zijn gewend in lighouding in een bed te slapen. Er zijn echter culturen waarbij de mensen gehurkt slapen. In sommige culturen wordt op de grond geslapen of in hangmatten. Bijna iedereen kan leren zittend te slapen.

Uit onderzoek is gebleken dat de mens tijdens de slaap verschillende malen van houding verandert, vaak zelfs iedere 10 à 15 minuten. Blijkbaar dient dit veranderen van de lichaamsstand om steeds verschillende spiergroepen de gelegenheid te geven zich volledig te ontspannen.

Het bereiken van een diepe, gezonde slaap

Allereerst moet men bedenken dat in bepaalde uren de slaap dieper is dan anders. Deze twee tot vier uur diepe slaap zijn de belangrijkste uren voor het opdoen van energie, ongeacht of zij voor of na middernacht liggen. De intensiteit van de slaap kan men vaststellen met het door de Duitse psychiater Hans Berger (1873-1941) ontwikkelde elektroëncefalogram (EEG). De factoren die de slaap bepalen zijn talrijk en lopen individueel uiteen. Zij kunnen zowel van lichamelijke als psychische aard zijn.

Wij aanvaarden ze doorgaans als gegeven grootheden en merken ze pas op wanneer zij veranderen en dan de slaap verhinderen. Duisternis, rust, aangename temperatuur en een goed bed dragen bij tot een gezonde slaap. Ook geregelde slaapgewoonten zijn bevorderlijk; bovendien heeft een gelijkmatige manier van leven en het vermijden van voortdurende te grote inspanningen een gunstige invloed. Een gevulde, naar tevredenheid verlopen dag is als het ware het toegangsbewijs voor een gezonde slaap.

Slapeloosheid

Slapeloosheid is een wijdverbreide kwaal. Veel mensen die erover klagen slapen echter toch meer dan zij denken: zij herinneren zich alleen maar dat zij wakker gelegen hebben en vergeten de uren dat zij goed geslapen hebben. Iedereen heeft wel eens een slapeloze nacht, vooral na een koortsachtige dag vol beslommeringen. Soms is oververmoeidheid de oorzaak van slapeloosheid. In zo’n geval kan een wandeling voor het slapen gaan goed doen. Ook verkeerde eetgewoonten kunnen slapeloosheid veroorzaken. Avondeten dat zwaar op de maag ligt en ook honger verhinderen het inslapen. Koffie, thee en andere opwekkende middelen ’s avonds laat hebben een verschillend effect.

De een heeft er geen last van en slaapt zonder moeite in, de ander blijft er tot diep in de nacht door wakker liggen. Te hete of te koude, te gehorige of te lichte slaapkamers zijn vaak de oorzaak van slapeloosheid. Zulke gebreken kunnen echter eenvoudig verholpen worden. Wanneer de slapeloosheid echter diepere psychische oorzaken heeft helpen dergelijke maatregelen natuurlijk maar weinig. De sleutel voor het inslapen is een volledige ontspanning van lichaam en geest.

Daarom hebben ook de van oudsher aanbevolen inslaaptechnieken meestal wel succes, zoals behaaglijk uitrusten, lezen of naar de radio luisteren voor het inslapen, een warm bad, diep en regelmatig ademen, bewust ontspannen van de spieren. Een belangrijke oorzaak van slapeloosheid is vaak ook alleen maar de angst niet genoeg slaap te krijgen. Wie iedere avond op dezelfde tijd naar bed gaat kan er vrijwel zeker van zijn dat hij de volgende morgen uitgerust is, of hij nu geslapen heeft of niet. En juist deze zekerheid kan aan de slapeloosheid een einde maken.

Slaapmiddelen

Het innemen van slaapmiddelen dient zoveel mogelijk vermeden te worden; indien voorgeschreven zal het in het algemeen wenselijk zijn deze medicijnen relatief kortdurend te gebruiken (enige weken). Het op eigen houtje kiezen en gebruiken van slaapmiddelen is niet wenselijk, dat blijkt al uit het feit dat de meeste slaapmiddelen alleen op doktersvoorschrift verkrijgbaar zijn. De slaapmiddelen die wel vrij te koop zijn hebben meestal een geringer effect. Veel slaapmiddelen kunnen leiden tot verslaving.


Relevante artikelen

Nog geen reacties geplaatst, wees de eerste.



Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

MEDISCH VOORBEHOUD

De informatie op Menselijk Lichaam is géén medisch advies. Neem bij twijfel over gezondheid, behandeling of medicijnen altijd contact op met een arts, specialist of apotheker.

Meer informatie

Meld je aan voor de nieuwsbrief

Met het laatste nieuws en gezonde tips