Buikvliesontsteking

buikvliesontsteking (peritonitis) is een belangrijk en veel voorkomend ziekteproces, waarin verschillende vormen zijn te onderscheiden, bijvoorbeeld volgens de wijze van ontstaan, plotseling (acuut) of zich geleidelijk ontwikkelend (chronisch) en het alleen plaatselijk voorkomen of algemeen verspreid zijn van de aandoening. Voorts kan bij een buikvliesontsteking een onderscheid worden gemaakt naar de ontstaanswijze van het ziekteproces, dwz. direct het buikvlies zelf betreffende (primair) of via een andere aandoening (secundair) en ten slotte nog naar de verwekker van de ontsteking.

De verwekkers van de buikvliesontsteking kunnen direct in de buikholte worden gebracht (primaire buikvliesontsteking). bijv. bij operatie en bij diep doordringend scherp of stomp letsel, waarbij verscheuringen (rupturen) van de buikingewanden kunnen optreden. De acute buikvliesontsteking is een gemakkelijk herkenbaar ziektebeeld, vooral wanneer het gehele buikvlies erbij betrokken is. De patiënt ziet bleek, de neus is koud en steekt spits boven het ingevallen gelaat uit. het voorhoofd is klam. De patiënt klaagt over voortdurende buikpijn. De pijn verergert bij elke beweging zodat de patiënt doodstil in bed ligt. Zelfs een bewegen van het bed veroorzaakt pijn.

Bij de ademhaling valt op dat alleen de borstkas wordt bewogen, de middenrifademhaling staat stil (typisch belemmerde functie bij ontstekingsprocessen). Onverdraaglijk voor de patiënt is ook de aanraking van de gezwollen, onbeweeglijke en plankharde buik. Onmiddellijk worden bij voorzichtig doordrukken de buikspieren aangespannen om te verhinderen dat de tastende hand dieper komt (dit is het zgn. spierverzet of ‘défence musculaire’) De aanwezigheid van dit verschijnsel kenmerkt het ziektebeeld als zorgwekkend. Van enige darmbeweging is geen sprake. Zowel de patiënt als diens darmen zijn ‘doodstil’. Deze afwezigheid van ritmische darmbewegingen (peristaltiek) door een verlamming van de darmspieren (paralyse van de darmmusculatuur) verklaart ook het opgezet zijn van de buik en de afwezigheid van ontlasting (defecatie) en winden (flatulentie): er bestaat een darmafsluiting door verlamming (paralytische Heus).

Er is een groot aantal mogelijke oorzaken voor een buikvliesontsteking: elke doordringing van een buikorgaan gaat met deze verschijnselen gepaard. Berucht zijn aandoeningen van de maag, darm, blindedarm en galblaas, waarbij de inhoud van deze organen in de buikholte wordt uitgestort doordat de wand van deze organen wordt doorbroken (perforatie). Het beeld komt ook voor bij de alvleesklierontsteking (pancreatitis) evenals bij een openbrekend gezwel van de inwendige geslachtsorganen. met name van de eileider, dat is de verbinding tussen eierstok en baarmoeder.

Bij een plaatselijke buikvliesontsteking zijn de verschijnselen veel minder alarmerend en is de buikpijn meer tot bepaalde plaatsen beperkt, evenals de pijn bij betasting. De behandeling bestaat uit: geen voedsel, een slangetje door de neus (neussonde) tot in de dunne darm, vooreerst geen geneesmiddelen, nauwkeurig observeren van de patiënt en laboratoriumonderzoek van bloed en urine. Pas als het resultaat van het onderzoek bekend is moet er behandelend worden opgetreden, dwz. met het toedienen van geneesmiddelen, of operatief (vooral bij open gebroken gezwellen).

Bij een chronische buikvliesontsteking zijn de verschijnselen niet zo karakteristiek en kunnen zich op vele manieren uiten. Er treedt vaak een sterke bindweefselgroei in de buik op, waardoor vergroeiingen van darmen onderling en ook vorming van bindweefselstrengen kunnen optreden. De klachten variëren van vage buikpijn tot het steeds terugkerende verschijnsel van darmafsluiting (recidiverende Heus), soms eindigend in een acute afsluiting waarbij operatief ingrijpen noodzakelijk is. Het opereren in een dergelijke ontstoken buikholte is moeilijk in gevallen waarbij het chirurgisch letsel zelf later ook weer tot bindweefsel-vorming leidt, zodat er soms een nimmer eindigende reeks van operaties nodig is.

Buikvliesontsteking door prikkeling

Buikvliesontsteking als gevolg van prikkeling ontstaat hoofdzakelijk bij een perforatie van de maag of van de twaalfvingerige darm, waardoor er dan maagzuur in de buikholte komt. De uitstraling van de pijn van zo’n ontsteking kan nogal uitgebreid zijn, zelfs tot in de schouder. Daardoor kan nogal eens verwarring ontstaan over de aard en de plaats van de aandoening die deze pijn veroorzaakt.

Verder leidt de ontsteking tot reflectoir braken, het braken ‘van de weeromstuit’. De darmen kunnen verlamd worden (paralyse) en er zal een shocktoestand optreden. Het buikvlies heeft een grote weerstand tegen infecties door bacteriën. Dit komt ook door het omentum majus. Er lopen veel bloedvaten in, die zowel vocht kunnen opnemen als afstaan. Daarom is bij nierpatiënten het ‘schoonspoelen’ van de nieren door een kunstnier (dialyse) via dit deel van het buikvlies mogelijk.

Door de eenvoudige vochtuitwisseling van het buikvlies kan er gemakkelijk vocht in de buikholte komen, wanneer de aderen het vocht niet voldoende opnemen (te weinig eiwitten in het bloed) of als de aderen het bloed niet kunnen af voeren door stuwing in de aderlijke bloeddoor stroming. Dit vocht in de buikholte noemt men een transsudaat. Zitten er in dat vocht ook bloedcellen en eiwitten bij, dan noemt men het een exsudaat.

Het verschijnsel van een ophoping van vocht (transsudaat of exsudaat) in de vrije buikholte noemt men ascitesiyan: askos = waterzak). Bij ontstekingen kan er pus en bloed in het vocht voorkomen. Indien de lymfe-afvoerwegen verstopt zijn, dan ontstaat er een wit vochtig exsudaat (lymfe) dat lijkt op melk.

Plaatselijke buikvliesontsteking

Een plaatselijke buikvliesontsteking (peritonitis) ontstaat meestal bij blindedarmontsteking, galblaasontsteking, ontstekingen van darm-uitstulpingen (diverticulitis), en bij abcessen in de buikholte.

De verschijnselen van een plaatselijke buikvliesontsteking zijn:
* Kenmerkende plaatselijke buikpijn. Bij hoesten of kuchen of bij het hard neerzetten van een voet of struikelen zal de patiënt onmiddelijk naar de pijnlijke plaats grijpen.
* De patiënt voelt zich ziek, is misselijk en braakt.
* De koorts is in het begin meestal niet zo hoog: 37,5 – 38,5 graden.
* De pols is snel.
* De darmen in het gebied van de ontsteking liggen doodstil, maar verderop niet. Dat is te horen aan het darmgeruis en borrelingen.

De pijn wordt veroorzaakt doordat de ontstoken darmen langs het (eveneens ontstoken) buikvlies schuiven. Daarom doet elke andere beweging dan rustig ademhalen en kalm praten al heel gauw pijn.

Er is ‘drukpijn’: als er op de buik wordt gedrukt, doet dat pijn.

Er is ook ‘loslaatpijn’: als de buikhuid voorzichtig wordt beetgepakt en plotseling wordt losgelaten, doet dat pijn.

De behandeling van plaatselijke buikvliesontsteking is afhankelijk van de oorzaak. Op het bestrijden daarvan zal de behandeling gericht zijn.