Werking van geneesmiddelen

Geneesmiddelen kunnen om zeer verschillende redenen worden gegeven:

1. voor de bestrijding van een bepaald ziekteverschijnsel, bijvoorbeeld pijnstillend;

2. ter vervanging van een verloren gegane en voor het lichaam onmisbare stof, bijvoorbeeld hormonen na het wegnemen van een klier of klieren die ze produceren;

3. ter voorkoming van ziekten, bijvoorbeeld inenting tegen kinderziekten of ter voorkoming van zwangerschap (de ‘pil’), en

4. voor de bestrijding van de oorzaak van ziekten, bijvoorbeeld een antibioticum tegen een ziekteverwekker of micro-organisme.

Er zijn geneesmiddelen die de oorzaak van de ziekte bestrijden (causale therapie) en geneesmiddelen die slechts de verschijnselen van de ziekte bestrijden (symptomatische therapie).

Bepaalde geneesmiddelen beïnvloeden de afscheidingsproducten van cellen, andere brengen veranderingen aan inde celwanden, weer andere grijpen in de stofwisselingsprocessen van de cel in. Het antibioticum chlooramfenicol werkt remmend op de eiwitaanmaak bij bacteriën, maar niet bij de cellen van de menselijke organen.

Het al dan niet verkrijgen van een optimale werking bij de toepassing van een geneesmiddel hangt af van verschillende factoren, zoals:

– de hoeveelheid (dosis);
– het aantal malen dat het wordt toegediend;
– de snelheid van opname in het lichaam;
– de opstapeling;
– de uitscheiding;
– het optreden van gewenning en
– de individuele wijze van reageren van het individu.

Nadat een geneesmiddel via de mond is toegediend, bereikt het pas na enige tijd een zodanig gehalte in het bloed, dat de beoogde uitwerking optreedt. Het gehalte daalt daarna – soms snel, soms geleidelijk.

Een vrij constant niveau in het bloed kan worden gehandhaafd door het geneesmiddel enige malen per dag in te nemen.

De arts zal ernaar streven het geneesmiddel in een zodanige vorm en zo vaak toe te dienen dat hij binnen de zogenaamde therapeutische breedte blijft. Hieronder wordt verstaan de speling die er is tussen de minimale hoeveelheid waarbij het middel zijn volledige genezende werking ontvouwt en de hoeveelheid waarbij de ongewenste bijwerkingen optreden.

Geneeskrachtig effect

De effecten van geneeskrachtige stoffen worden meestal in een viertal werkingen ingedeeld:

1. Hoofdwerking-, hieronder wordt verstaan de gunstige werking van het middel.
2. Bijwerking of nevenwerking; dit zijn naast de hoofdwerking voorkomende effecten, die soms gunstig maar meestal ongewenst zijn.
3. Giftige werking. Dit zijn ongunstige of schadelijke effecten. Dit kan het gevolg zijn van de hoofdwerking, van de bijwerkingen of van overgevoeligheidsreacties.
4. Suggestieve werking. Deze ontstaat door de psychische beïnvloeding van de patiënt ten gevolge van de behandeling en de interactie met de therapeut.

Door het geneesmiddel in een bepaalde vorm toe te dienen kan worden bereikt dat het zeer geleidelijk in het lichaam wordt opgenomen. De uitwerking houdt dan langer aan. Sommige geneesmiddelen zijn zo ‘verpakt’ in een tablet of capsule, dat een deel snel en een deel langzaam wordt losgelaten.

Doordat het geneesmiddel wordt uitgescheiden – na al dan niet in het lichaam te zijn afgebroken – neemt het gehalte in het bloed af en verdwijnt het effect.

Opstapeling van een geneesmiddel treedt op wanneer er herhaaldelijk meer wordt toegediend dan door het lichaam kan worden afgebroken en uitgescheiden. Na korte of lange tijd kunnen dan ongewenste werkingen en vergiftigingsverschijnselen aan de dag treden.

Gewenning aan een geneesmiddel komt soms voor, maar is individueel sterk verschillend. Gewenning wil in feite zeggen dat bij toediening van steeds dezelfde hoeveelheid van een middel, dit in het begin wel een gunstige uitwerking heeft, maar dat na enige tijd het effect steeds minder wordt.

Gewenning kan o.a. worden veroorzaakt door een weefselongevoeligheid, de vorming van antistoffen, het ongevoelig worden van micro-organismen, maar ook door een versnelde afbraak in bijvoorbeeld de lever of door een versnelde uitscheiding via de nieren.

De gewenning kan leiden tot verslaving, dwz. dat de toestand van lichaam en geest afhankelijk is geworden van de geregelde toediening van het middel. Dit treedt niet alleen op bij drugs, maar ook bij slaap- en kalmeringsmiddelen. Bij het afbreken van de toediening treden zgn. onthoudingsverschijnselen op.