Oorsprong van geneesmiddelen

Onderscheid wordt gemaakt tussen natuurlijke en kunstmatig vervaardigde (synthetische) preparaten (preparaat betekent klaargemaakt middel).

Natuurlijke geneesmiddelen worden verkregen uit producten die in de natuur voorkomen. Deze kunnen plantaardig zijn, zoals bijvoorbeeld kinine uit de bast van de kinaboom, digitalis uit het vingerhoedskruid, vitaminen uit fruit en groenten.

Geneesmiddelen kunnen echter ook van dierlijke of menselijke oorsprong zijn: hormonen worden bereid uit klieren van runderen en varkens, maar ook uit de urine van zwangere vrouwen. Antistoffen kunnen worden verkregen uit het bloed van paarden of schapen.

Van grote betekenis is de oorsprong van geneesmiddelen uit schimmels (bijvoorbeeld penicilline) en andere micro-organismen. Bacteriën zijn tegenwoordig een rijke bron van geneesmiddelen. Geneesmiddelen worden thans echter voornamelijk langs synthetische (chemische) weg bereid.

Historische aspecten

Het gebruik van stoffen met geneeskrachtige werking is even oud als de geschiedenis van de mens. Aanvankelijk zal in de grijze oudheid het geneesmiddel niet veel meer dan een tovermiddel zijn geweest. Door woord en handeling met magie omkleed, werd het middel doelgericht toegepast, maar stond vaak in geen relatie tot de aard van de ziekte. Het resultaat van een dergelijke therapie berustte dan ook vaak op suggestie.

Wanneer de overgang naar een duidelijk op de aard van de aandoening of ziekte gerichte geneesmiddeltoediening heeft plaatsgehad, is uit de aard der zaak door het ontbreken van betrouwbare bronnen hierover niet met zekerheid na te gaan. Het is echter wel zeker dat dit reeds vroeg in onze geschiedenis heeft plaatsgevonden. Zo kenden o.a. de Chinezen reeds vroeg een gerichte medicatie. Dit blijkt uit de beschrijving die keizer Shen Luang in 2700 v. Chr. gegeven heeft van alle geneesmiddelen die destijds in zijn land bekend waren.

De papyrus van Ebers, geschreven omstreeks 1500 v. Chr. bewijst dat ook de Egyptenaren reeds een groot arsenaal van geneesmiddelen kenden, waarvan verscheidene, vooral laxeermiddelen, ook thans nog voor dezelfde doeleinden worden gebruikt.

De oorsprong van geneesmiddelen was vroeger bijna altijd plantaardig. Stoffen als digitalis, kinine en vele andere zijn op deze wijze als geneesmiddel in zwang gekomen. De laatste decennia zijn vooral geneesmiddelen van dierlijke oorsprong geïsoleerd en toegepast (insuline, adrenaline, steroïdhormonen). De meest recente mogelijkheid van bereiding van geneesmiddelen is de bereiding uit micro-organismen met behulp van nieuwe biotechnologische methoden.

Isolatie werd gevolgd door identificatie en dit op zijn beurt tot synthese – de bereiding met scheikundige methoden. De synthese van afgeleide stoffen van reeds toegepaste geneesmiddelen leidde enerzijds tot inzicht in de samenhang tussen chemische structuur en biologische activiteit van geneeskrachtige stoffen, anderzijds tot een geweldige toename van het aantal beschikbare geneesmiddelen.