Geneesmiddel

Een geneesmiddel, medicament of medicijn is een stof die een bepaalde werking op het lichaam uitoefent en die wordt aangewend voor de genezing, verzachting of het voorkómen van ziekten, ziekteverschijnselen of aandoeningen. Een meer uitgebreide definitie omschrijft een geneesmiddel als een stof (substantie of samenstelling van substanties), die is bestemd om te worden gebruikt, of wordt aangeduid of aanbevolen voor:

1. het genezen, verlichten of voorkómen van een aandoening, ziekte, ziekteverschijnsel, pijn, verwonding of gebrek bij de mens of/en

2. het herstellen, verbeteren of wijzigen van het functioneren van organen bij de mens, of/en

3. het stellen van een medische diagnose door toediening aan of toepassing op de mens.

Deze definitie is ruimer dan de betekenis in het gewone spraakgebruik, vooral door het derde punt. Het tweede punt voorkomt bijvoorbeeld dat ‘de pil’ buiten de definitie valt omdat zwangerschap geen ziekte is.

Een belangrijk deel van de bevolking van de ontwikkelde landen slikt geneesmiddelen in een of andere vorm. In de Benelux schrijven de gezamenlijke dokters tussen 180 en 190 miljoen recepten per jaar uit! Op een enkele uitzondering na weet men echter niet wat men slikt, daar in het algemeen slechts de apotheker en de arts op de hoogte zijn van de samenstelling van het desbetreffende geneesmiddel.

Langzaam maar zeker wint de overtuiging terrein dat ook de patiënt beter geïnformeerd behoort te zijn omtrent wat hij slikt, te meer omdat een aantal geneesmiddelen normale bezigheden, zoals de rijvaardigheid, ongunstig kan beïnvloeden.

De arts en de apotheker blijven echter te allen tijde de aangewezen personen om de patiënt te informeren omtrent de samenstelling, aard, werking en bijwerkingen van het voorgeschreven geneesmiddel.

Het heeft nogal wat strijd gekost voor de gebruikers van geneesmiddelen als volwassen patiënten werden beschouwd en ook de bijsluiters bij geneesmiddelen konden krijgen. Natuurlijk is het ’t goed recht van de gebruiker dat hij of zij weet wat er geslikt moet worden en wat de eventuele bijwerkingen zijn. Maar men moet er wel op bedacht zijn dat ook van zo’n bijsluiter, waarop de waarschuwingen tegen bijwerkingen staan, een suggestieve werking kan uitgaan. De een is gevoeliger voor dit soort waarschuwingen dan de ander. Er zijn bij wijze van spreken mensen die de bijwerkingen al voelen nog voor zij het medicijn hebben geslikt. Ten slotte is er nog een categorie mensen en dat zijn misschien wel de gelukkigsten die zo gevoelig voor suggestie zijn dat ze al aardig beter beginnen te worden als ze het recept van de dokter op zak hebben, nog monterder worden als ze hun drankje bij de apotheek hebben gehaald en eenmaal thuis behaaglijk de benen strekken met de mededeling: ik hoef die rommel helemaal niet te slikken.

Namaak-geneesmiddelen

Ze hebben dezelfde kleur, dezelfde vorm en dezelfde smaak als gewone geneesmiddelen, maar er zit géén werkzame stof in. Toch werken ze in vele gevallen, de namaakgeneesmiddelen of, zoals ze officieel heten, de placebo’s. Bij onderzoek onder grote groepen patiënten bleek het volgende. Bij gemiddeld de helft van de gebruikers hielpen namaak-medicijnen. Bij hoofdpijn bemerkte 63 % verbetering, bij hoge bloeddruk 17 %. Goed voldeden de placebo’s bij reumatische klachten (42 %), bij maag- en darmstoornissen was het percentage 49 %. Bij hooikoorts werd in slechts 22 % van de gevallen verbetering geconstateerd.

Bij een paar experimenten met placebo’s zijn ook nog andere merkwaardige verschijnselen aan het licht gekomen. Er werd een duidelijke samenhang geconstateerd tussen het enthousiasme en de inzet van de voorschrijvende arts en het effect van het geneesmiddel. Krijgt een patiënt een slaapmiddel met de mededeling: ‘Daar moet u het maar mee doen,’ dan zal die man of vrouw die nacht waarschijnlijk nauwelijks een oog dichtdoen al is het middel nog zo goed. Er werd namelijk een experiment gedaan waarbij twintig patiënten met nerveuze buikklachten waren betrokken. Het experiment werd verdeeld in drie delen, drie behandelperioden. In de eerste periode kregen alle betrokkenen een echt geneesmiddel toegediend. De arts kwam steeds keurig op tijd, was vriendelijk en voorkomend en liet zich gunstig uit over de vooruitgang van de betrokkenen. Bij 18 van de patiënten was duidelijk vooruitgang te bespeuren.

Daarna kregen alle patiënten op dezelfde wijze een placebo toegediend: slechts in drie van de gevallen handhaafde de vooruitgang zich. In de derde periode werd hetzelfde geneesmiddel van de eerste verstrekt, maar in een andere vorm, als capsule. Er werd gezegd dat er een ander geneesmiddel werd gebruikt en die uitreiking vond plaats door een andere dokter, die zich volgens de opzet van het onderzoek gedroeg als een botterik, kortaf deed, te laat op het spreekuur kwam en zich negatief opstelde ten aanzien van de vooruitgang. Nog slechts de helft van de patiënten merkte toen een verbetering.

Suggestie

Het effect van suggestie wordt groter naarmate de relatie tussen arts en patiënt beter is. Hoe hechter en intensiever de relatie is, hoe groter het vertrouwen, hoe langer ook het placebo-effect zal blijven bestaan.

Er zijn trouwens nog meer zaken die een rol spelen. Wie altijd heeft geleerd dat medicijnen met een vies smaakje meestal het beste werken, zal bij het gebruik van vervelend smakende (namaak)preparaten een gunstiger reactie tonen dan bij middelen die een aangename smaak achterlaten.