Immuunsysteem

Het menselijk lichaam staat constant bloot aan pathogene organismen, ook wel ziektekiemen genoemd, en andere schadelijke stoffen uit de omgeving. Ons immuunsysteem vormt onze persoonlijke afweer tegen deze schadelijke indringers. Dit vermogen van het lichaam om de invloed van ziektekiemen en andere schadelijke elementen te weerstaan, wordt afweer genoemd.

De afweer wordt bepaald door een uiteenlopend aantal verdedigingsmechanismen. Ons immuunsysteem wordt gevormd door miljoenen speciale cellen, namelijk witte bloedlichaampjes, lymfocyten, unieke eiwitten die antilichamen heten, chemische stoffen die de immuunreactie aansturen en speciale organen die het hele afweerproces weer opladen en integreren tot een geheel. Al deze afweermechanismen moeten samenwerken en zijn erop berekend om snel met beschermende maatregelen te reageren op ziekteverwekkende organismen en hun gifstoffen.

De reactie van het immuunsysteem op ziekte wordt gevormd door twee aspecten: de aangeboren en verworven reacties. De natuurlijke of aangeboren immuniteit is vanaf de geboorte aanwezig en vormt de eerste verdedigingslinie tegen de overweldigende hoeveelheid ontstekingsverwekkers. Deze afweervorm bestaat uit barriëres die de schadelijke stoffen buiten de deur (het lichaam) moeten houden. Zo is onze huid een ondoordringbare barriëre. De ogen gebruiken vocht, bijvoorbeeld tranen, en de aanwezige enzymen als het lysozym om bacteriën te vernietigen.

De luchtwegen maken gebruik van trilharen, slijmweefsel en de hoestreflex om lichaamsvreemde stoffen kwijt te raken. Mochten er toch infectie-veroorzakende organismen voorbij deze verdedigingslinie komen, dan wekt het lichaam koorts, ontsteking en andere reacties op om de onwelgevallige indringer te verslaan.

Het ontstekingsmechanisme veroorzaakt een toename van de plaatselijke bloedtoevoer waardoor er grote aantallen witte bloedlichaampjes naar het ontstekingsgebied kunnen worden gebracht om de infectiehaard te bevechten. Sommige van deze witte bloedlichaampjes zijn fagocyten en macrofagen die de indringers letterlijk opeten. Bij de meeste gevallen van lichte ontsteking zijn deze soorten cellen in staat om het probleem op te lossen. Als de ziektekiem echter ook deze hindernis weet te nemen, dan moet er een complexer mechanisme met andere cellen van het immuunsysteem worden geactiveerd. Voor een beter begrip van dit mechanisme gaan we eerst na wat er gebeurt als een virus het lichaam binnendringt.

Als een virus ons lichaam binnendringt, komt er automatisch een immuunreactie op gang. De aasetende macrofagen zullen het virus opeten en het uit het virus afkomstige antigeen in hun celwand vertonen. Elke stof die prikkelt tot een immuunreactie wordt een antigeen genoemd. Een antigeen kan bijvoorbeeld een besmettelijk micro-organisme zijn, zoals een virus of zelfs een virusdeeltje.

Andere witte bloedlichaampjes in ons lichaam worden helper-T-cellen genoemd. Ze reageren op het antigeen dat de macrofagen vertonen door gifstoffen te produceren die het kunnen vernietigen. Deze helper-T-cellen verzenden vervolgens chemische boodschappen die bepaalde lymfocyten, de B-cellen, activeren die antistoffen aanmaken waarmee het antigeen kan worden herkend.

Deze cellen hebben een “geheugen” voor de specifieke ziekte-organismen. Ze gaan zich razendsnel delen waardoor er “kloon”- of identieke cellen ontstaan. Deze massa cellen beginnen met de aanmaak van enorme hoeveelheden antistoffen of antilichamen die elk een verbinding aangaan met alle aanwezige schadelijke organismen waardoor ze onschadelijk worden. Dit mechanisme wordt de verworven immuniteit genoemd. Het betreft hier een mechanisme dat zich als gevolg van een leerproces in de loop van het leven ontwikkelt, ofwel via blootstelling aan binnengedrongen micro-organismen ofwel via vaccinatie.

Men schat dat het lichaam meer dan 100 miljoen verschillende soorten antilichamen heeft, waarbij elke soort door het lichaam is gemaakt om een specifieke ziekteverwekker te herkennen. Wordt ons lichaam dan voor een tweede keer blootgesteld aan een zelfde ziektekiem, dan doen er zich geen symptomen voor omdat het dan heel snel wordt vernietigd; het lichaam is dan immuun geworden voor dat specifieke micro-organisme.