Waterhoofd

Klachten en verschijnselen bij waterhoofd:
– Abnormale toename van de hoofdomvang bij pasgeborenen.
– Achteruitgang van de geestelijke vermogens.
– Trage bewegingen van lichaam en ogen.
– Onvermogen om de urine op te houden (incontinentie bij oudere kinderen en volwassenen).

Een waterhoofd (hydrocephalus) wordt veroorzaakt door stoornissen in de circulatie van de hersen- en ruggenmergvloeistof. Deze vloeistof wordt gevormd in de hersenkamers, maar komt ook in de subarachnoïdale ruimte (de ruimte tussen het binnenste en het middelste hersenvlies) terecht. Vanuit deze ruimte vindt afvoer naar de bloedbaan plaats.

Bij volwassenen is 120 tot 180 milliliter hersen- en ruggenmergvloeistof aanwezig. Deze hoeveelheid wordt door een voortdurende aanmaak en afvoer constant gehouden. Er zijn verschillende vormen van waterhoofd. Bij de vorm die na de geboorte bij zuigelingen optreedt, kan er sprake zijn van een blokkade in de circulatie van de hersen- en ruggenmergvloeistof of van onvoldoende afvoer van deze vloeistof. Door de drukverhoging die hier het gevolg van is, worden de schedelnaden, die bij pasgeborenen nog niet gesloten zijn, zodanig uit elkaar gedrukt dat het hoofd in alle richtingen abnormaal in omvang toeneemt, vooral in het voorhoofdsgebied.

Bij zuigelingen zijn de verschijnselen soms mild en kan de groei van het hoofd enige tijd stilstaan om op de kinderleeftijd weer door te gaan. Bij kinderen van 5 jaar en ouder zijn de schedelnaden volledig gesloten, dus na die leeftijd zal het hoofd niet merkbaar meer in omvang toenemen.

De aangeboren of op de kinderleeftijd verworven vormen van waterhoofd, die te wijten zijn aan een blokkade in de circulatie van de hersen- en ruggenmergvloeistof, kunnen verschillende oorzaken hebben: diverse aangeboren afwijkingen van de hersenen, een virusinfectie bij de ongeboren vrucht, letsel bij de geboorte of een gezwel.

Waterhoofd door afvoerproblemen kan ontstaan door misvormingen van de hersenen, door infecties, zoals bacteriële meningitis, door subdurale bloedingen of door afwijkingen van het ruggenmerg zoals syringomyelie en meningomyelokèle.

Bij volwassenen kan zich een vorm van waterhoofd voordoen waarbij de druk normaal is (normal pressure hydrocephalus), terwijl de afvoer van de hersen- en ruggenmergvloeistof gestoord is. De verschijnselen ontwikkelen zich langzaam na een hersenvliesontsteking, hoofdletsel of een subarachnoïdale bloeding maar kunnen ook optreden zonder aanwijsbare oorzaak.

Bij kinderen is een waterhoofd betrekkelijk zeldzaam; de aandoening treedt op bij ongeveer 1 op de 1000 kinderen. Normal pressure waterhoofd komt ook maar weinig voor en treedt het meest op bij oudere mensen.

Diagnose bij waterhoofd:

Bij pasgeborenen wordt de hoofdomvang gemeten. Als de omtrek van het hoofd een bepaalde maat overschrijdt, zal men aan hydrocephalus denken en zal het hoofd gedurende de eerste weken na de geboorte regelmatig gemeten worden.

Bij oudere kinderen en bij volwassenen zal bij het optreden van verschijnselen uitgebreider onderzoek verricht worden. In alle gevallen zal voor het stellen van de diagnose een röntgenfoto van de schedel, een CT-scan of MRI-onderzoek nodig zijn, evenals onderzoek en kweek van de hersen- en ruggenmergvloeistof.

Hoe ernstig is een waterhoofd?

De ernst wordt bepaald door de leeftijd waarop de ziekte begint en door het al dan niet voortschrijden van de ziekte. Als de aandoening bij de geboorte al vergevorderd is, zijn uitgebreide hersenbeschadiging en lichamelijke handicaps onvermijdelijk. Meestal overlijden deze kinderen vroeg aan onderliggende infecties. In 40 procent van de minder ernstige gevallen wordt, met de juiste behandeling, een vrijwel normale levensduur bereikt en blijft ook de intelligentie vrijwel normaal.

Behandeling bij waterhoofd:

Doel van de behandeling is herstel van het evenwicht tussen de aanmaak en de afvoer van hersen- en ruggenmergvloeistof. Bij jonge kinderen met een langzaam in ernst toenemende vorm van waterhoofd kan het geneesmiddel acetazolamide de aanmaak van deze vloeistof soms verminderen. Als de verstoring van het evenwicht te wijten is aan een afvoerprobleem, kan de behandeling bestaan uit herhaalde ruggenprikken om de druk te verminderen.

Operatieve behandeling.

Een operatie waar bij een shunt (een systeem voor kunstmatige afvloeiing) wordt ingebracht, is bij veel kinderen en volwassenen een doeltreffende behandeling. De shunt, die bestaat uit buizen of kleppen (of beide), wordt ingebracht om de blokkade te omzeilen of om het teveel aan hersenvocht af te voeren naar de bloedstroom of naar de buikholte waar het kan worden opgenomen. Als deze operatie slaagt, kan bij zuigelingen de hoofdomvang normaal worden en zullen bij oudere kinderen en volwassenen de verschijnselen in ernst afnemen.

Als het kind groter wordt, zal de shunt op een gegeven moment vervangen moeten worden. Als de shunt goed helpt, kan deze meestal het hele leven blijven zitten, maar shuntinfecties kunnen een ernstige complicatie vormen. Bij sommige mensen met een blokkade (obstructie-hydrocephalus) kan een nieuwe opening in de hersenen (ventriculostomie van het derde ventrikel) de noodzaak tot het aanleggen van een shunt opheffen.