Actinomycose

Actinomycose (straalschimmelziekte) is de naam voor een bacteriële infectieziekte die wordt veroorzaakt door de Actinomyces israelii of verwante bacteriesoorten. De Actinomyces-bacteriën bevinden zich als de darmflora in de darmen en mondholte. Deze micro-organismen lijken op schimmels en veroorzaken infecties in de mond, kaak, thorax (borstholte), abdomen (buikstreek) en pelvis (bekken). Actinomycose komt wereldwijd voor, met name op het platteland.

De meest voorkomende vorm van actinomycose is aan de mond en kaak. De bacterie heeft een onregelmatige incubatieperiode (de tijd tussen de eerste aanwezigheid van de bacterie en de eerste ziekteverschijnselen), vermoedelijk zelfs jarenlang na hun vermenigvuldiging in de mondweefsels. Deze ziekte kan toeslaan na weefselbeschadiging, gewoonlijk als gevolg van een andere, ook hier aanwezige infectieveroorzaker. Er bestaan vier basisvarianten van actinomycose: cervicofaciale (halsgezicht), thoracale (borstholte), abdominale (buikstreek) en algemene actinomycose. Bij de cervicofaciale vorm ontstaan er pijnlijke, diepliggende abcessen, meestal op de kaak. Deze abcessen kunnen zo diep liggen dat ze zelfs tot het bot doordringen. Uiteindelijk ontwikkelen er zich wondjes op de hals en het gezicht die gaan etteren en kleine, gele zwavelkorreltjes afscheiden. De huisarts stelt de ziekte vast aan de hand van de aanwezigheid van deze gele korreltjes.

De behandeling bestaat uit een grote dosis penicilline. In ernstige gevallen moet de penicillinebehandeling nog een aantal maanden worden voortgezet. Actinomycose in de thorax kan het gevolg zijn van de verspreiding van de cervicofaciale actinomycose in de oesophagus (slokdarm) of tot stand komen doordat de bacterie via inademing in de bronchiën (longblaasjes) terechtkomt. De infectie kan zich in de longen verder uitbreiden naar de pleura (borstvlies) of via de oesophagus in het mediastinum (in de borstkasruimte tussen de longen).

Een ernstige infectie met de Actinomyces-bacterie kan ook de ribben, het hart en andere organen aantasten. De longen worden echter zelden geïnfecteerd. Symptomen van de actinomycose in de thorax zijn: koorts, nachtelijk zweten, hardnekkige hoest en lopende neus. Abdominale actinomycose doet zich meestal voor nadat er al een acute ontsteking is geweest in de maag of ingewanden. Er ontstaat dan een groot, veelal voelbaar, abces. Algemene actinomycose kan de lever, hersenen, huid of blaas- en geslachtsstreek aantasten. Een actinomycose in de pelvis komt vooral onder vrouwen voor en veroorzaakt buikpijn, koorts en tussentijdse vaginale bloedingen. Deze laatste infectievorm wordt wel in verband gebracht met het gebruik van het spiraaltje dat geen koper bevat.

Actinomycose wordt overgebracht van de ene op de andere mens en van dieren op mensen. Deze ziekte komt veel bij vee voor. Men weet echter niet binnen welke tijd de ziekte wordt overgebracht. Alle soorten actinomycose worden behandeld met grote doses penicilline. Abdominale actinomycose wordt in 40% van de gevallen genezen, thorax-actinomycose in 80% van de gevallen en cervicofaciale actinomycose en de algemene vorm in 90% van de gevallen afdoende behandeld.