O benen

O benen is een stand van de benen waarbij de beide knieën ver uit elkaar staan doordat het bovenbeen en het onderbeen in zijdelingse richting een stompe hoek vormen. Indien het tegengestelde het geval is en de knieën elkaar in het midden raken of zelfs voor elkaar langs steken en de voeten ver uiteen staan spreekt men van X-benen.

Zowel de O benen als de X-benen ontstaan door een verschil in groeisnelheid aan de binnenkant en aan de buitenkant van de lange pijpbeenderen. Ca. 80% van de eenjarige kinderen heeft O benen en ca. 60% van de driejarigen X-benen. Met het zesde levensjaar zijn de O benen in de regel verdwenen. Eerst ontstaan er X-benen en ten slotte worden de benen recht. Slechts bij een klein aantal kinderen gebeurt dit niet. Ca. 10% van de volwassen mannen en ca. 30% van de volwassen vrouwen hebben – vaak in geringe mate – X-benen. Het hogere percentage bij de vrouwen kan in verband worden gebracht met de veel bredere heupen van de vrouw waardoor haar bovenbenen eerder de neiging hebben in de knieën naar binnen te trekken. O benen komen veel minder voor, maar zij vallen eerder op dan X-benen. X-benen zijn echter lastiger. Hardlopen met X-benen is een moeilijke opgave omdat de benen – opdat de knieën elkaar niet zullen raken bij elke pas tijdens de zwaai naar voren een abnormaal sterke zijwaartse beweging moeten maken.

Naast de tijdens de groei optredende O-benen en X-benen is er nog de mogelijkheid van het ontstaan van een afwijking in de stand van de benen door een ziekelijke aandoening. Bekend is de geremde groei van de spieren bij kinderverlamming. De behandeling die ingesteld wordt is afhankelijk van de graad van de afwijking. Bedraagt bij X-beentjes de afstand tussen de binnenkant van de enkels bij drie- en vierjarigen minder dan zes centimeter, dan is het vrijwel zeker dat de beentjes vanzelf recht komen en is geen behandeling noodzakelijk. Bij geringe afwijkingen boven de zes centimeter is een corrigerend nachtspalkje op zijn plaats. Bedraagt deze afstand omstreeks het einde van de groei (ca. 16-jarige leeftijd) meer dan 15 cm dan is operatieve correctie noodzakelijk. Is de afstand echter kleiner dan 10 cm, dan is operatieve behandeling niet op zijn plaats. Tussen de 10 en 15 cm ligt het gebied waar de ene chirurg wel maar de andere niet tot correctie door middel van een operatie zal overgaan. Bij O benen wordt de afstand tussen de ondereinden van het dijbeen gemeten. Hier gelden dezelfde regels.

Wanneer bij een kind een corrigerende operatie wordt overwogen, zal men in het algemeen niet wachten tot het kind volgroeid is. Men zal integendeel gebruik maken van het groeiproces door dit plaatselijk te remmen terwijl het elders doorgaat. Zo kan de chirurg bijvoorbeeld de groeischijven in de uiteinden van de pijpbeenderen, waar dat nodig is, aan de binnen of buitenzijde van het onder of bovenbeen van krammen voorzien, die aldaar de groei remmen, terwijl deze aan de andere kant doorgaat. Het groeiende kind wordt zo in staat gesteld zijn afwijking op eigen kracht te corrigeren. Voorwaarde voor deze ingreep is de aanwezigheid van voldoende groeiactiviteit in de schijf. Deze kan worden beoordeeld aan de mate van rijping van het handskelet (zie Hand, Kinderontwikkeling). Is de groei eenmaal voltooid, dan kunnen alleen operaties waarbij een stukje bot verwijderd wordt (osteotomie) uitkomst bieden.

Voor de behandeling van standafwijkingen van de benen als begeleidend verschijnsel van ziekten kunnen geen algemene regels worden gegeven. Ziekten waarbij O-benen of X-benen voorkomen zijn beenmergontsteking (osteomyelitis), kinderverlamming (poliomyelitis) en Engelse ziekte (rachitis). Verder kunnen bij röntgenbeschadiging van de groeischijven en bij slecht genezen botbreuken misvormingen ontstaan.

Bij de behandeling van ziekelijke standafwijkingen van de benen dient allereerst met de aan de afwijking ten grondslag liggende aandoening rekening te worden gehouden en voorts met individuele factoren van de patiënt, waaronder begrepen de leeftijd en de graad van de afwijking.